CANDHABIRAWA

Anggitan : KGPAA Mangkunagara VII
1.
Jejer ing negari Dwarawati. Sang Nata miyos tinangkil aneng sitinggil binatarata. Para wadya pepak ingkang sumiwi, munggwing ngarsa putra R Samba, santana R Wresniwira tuwin patih Udawa.
Ingkang rinembag : Srinata sanget oneng dhateng para ari Pandhawa. Kasaru dhatengipun R Nakula, lajeng tumameng ngarsa. Sasampunipun lenggah satata , dinangu matur lamun dinuta ingkang raka nata Pandhawa, Prabu Yudhistira ngaturaken sembah pangabekti. Ingkang kaping kalih ngaturi pariksa menawi ing praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata, Maharaja Dermabirawa. Srinata Dwarawati kaaturan rawuh , bibaran tinangkil. Srinata arsa tindak lajeng jengkar kondur ngedhaton .
2.
Madeg ing Gupit Mandragini. Sang Padniwara tetiga, Dewi Jembawati miyos ing pananggap prabasuyasa, kaleres ler-wetan ingadhep dening Dewi Rukmini tuwin Dewi Setyaboma, sami amariksani bedhaya sarimpi ngiras pantes angentosi konduripun srinata. Ingkang rinembag kawontenanipun ing pasewakan. Srinata lajeng kondur angedhaton, lajeng lenggah satata. Srinata lajeng tindak dhateng ing pambojanan. Sasampunipun rampung bojana, srinata ngrasuk busana kaprajuritan lejeng tindak anurut kukusing dupa, andedel ngayuh ing gegana.
3.
Madeg ing Paseban Jawi. R Nakula, R Samba, Wresniwira, Patih Udawa. Rembag siyaga ing dedamel. Rekyana Patih Udawa ngundangi para wadya, sasampinipun samekta lajeng bidhal kapalan, sami nusul tindake Srinata.
4.
Madeg ing negari Selaprewata. Parbu Dermabirawa miyos siniwi ing wadyabala. Ingkang munggwing ngarsa ingkang rayi ing Kadipaten R Jayabirawa. Ingkang rinembag negari Amarta badhe pinukul prang rumyin, ingkang minangka senapatining ngayuda R Jayabirawa tuwin Bogabirawa. Sasampunipun wineling, ari kalih lajeng sami lumengser saking ngarsa, srinata angadhaton.
5.
Madeg ing Paseban Jawi. R Jayabirawa, R Bogabirawa tuwin para punggawa ditya. Ingkang rinembag : denira arsa dhumateng Tanah Jawi nedya mukul prang ing Amarta. Lajeng angundangi para wadya ditya, sasampuning samapta lajeng bidhalan.

6.
Madeg ing wukir Ratawu. Sang Resi Abiyasa miyos ing pacrabakan, katamuwan ingkang wayah R Janaka tuwin repatira tetiga ingkang andherek. Rembag R Janaka ingutus ingkang raka Srinata ing Amarta Prabu Yudhisthira ngaturaken pangabekti tuwin ngaturaken uninga bilih praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata. Sang Resi dhawuh saliring kasujanan. R Janaka lajeng pamit wangsul, linilan. Parepat tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk sami andherek. Lampahipun dumugi ing marga kakapag barisan danawa saking Selaprewata . Pasulayaning rembag dados prang, rota danawa ingkang ageng sami pejah. Sadaya ingkang alit sami lumajeng sapurug-purug. R Janaka lajeng malebet ing wana kendel ing sangandhaping mandera angasokaken sarira. Ing ngriku senapatining yuda R Jayabirawa ingkang munggeng gegana, sumerep para wadyanipun pancakara kathah ingkang tiwas sanalika boten mawi taken, R Janaka binekta ing gegana inguncalaken. Dereng dumugi , tinampen R Bogabirawa. R Janaka cinempala, lajeng binucal dhawah ing siti, kantaka. Wungu saking kantaka, amusthi Pasopati. Sigra linepasaken angenani mengsah kekalih, sami sirna boten katingalan. Amung sasirnaning mengsah , wonten suwara kapiyarsa. Ing gegana gumaludhug , mendhung peteng lelimengan. Boten dangu ing gegana lajeng padhang. R Janaka boten sakeca ing galih, lajeng lampahipun angiring parepat tiga, Kyai Semar Nalagareng Petruk.
7.
Madeg ing ara-ara Gendhaga. Ratuning satowana awarni dwipangga nama Gajahbirawa, patih warni singa anama Singaloba, wadyabala buron wana. Rembag : mireng pawartos bilih sang Nata ing Selaprewata Prabu Dermabirawa nglurug dhateng nagari Amarta, punika raja dwipangga nedya mbiyantu, awit ing ara-ara Gendhaga taksih kabawah ing Selaprewata. Sasampuning siyaga, buron wana sadaya lajeng bidhalan.
8.
Madeg ing nagari Amarta. Prabu Yudhisthira miyos siniwi, mungging pandhapa ageng. Ingkang mungging ngarsa kadang nata R Arya Werkodara, R Arya Nakula, R Arya Sadewa. Ingkang rinembag anggenipun praja Amarta badhe kancikan mengsah, sanget denira angarsa-arsa ingkang rayi R Dananjaya denira dinuta ngaturi pariksa ingkang Eyang Resi Abiyasa ing patapan Wukir Ratawu. Dereng watawis dangu, rawuhipun Srinata ing Dwarawati Prabu Kresna, lajeng lenggah satata. Sasampuning lenggah satata Sri Yudhisthira, R Dananjaya matur sasolahira dinuta, miwiti dumugining wekasan sadaya. Dhawuhipun Sri Kresna lajeng pinurih siyaga ing yuda sarta lajeng ambidhalaken wadyabala ing Amarta. Wadyabala ing Dwarawati sadaya anjagi sajawining kitha, R Arya Dananjaya dadya cucuking lampah, R Arya Werkodara mungging wuri sawadyanira kanthi putra R Arya Gathutkaca.
9.
Madeg ing negari Selaprewata. Prabu Dermabirawa nuju miyos ing pandhapi agung, siniwi para wadyabala. Ingkang mungging ngarsa Arya Birawa. Ingkang rinembag : Srinata angarsa-arsa ingkang rayi ing kadipaten R Arya Jayabirawa, tuwin R Arya Bogabirawa denira dinuta ngrumiyini ngepang praja Amarta. Punika sang Nata ing galih sampun karaos sumelang dene wantu-wantu sasmitaning jawata ing alun-alun katingal dhedhet pedhut lelimengan. Sasirnaning pedhut pancawora tarik, sagunging kayon sami sol, ringin kurung rungkat kekalihira. Sireping pancawora mambet ganda, ing ngriku Sang Prabu sampun anyana tiwasing ari kekalih. Boten dangu dhatengipun wulucumbu ingkang kinanthekaken dados panganjuring lampah para barisaning wadya ditya nama Kyai Togog tuwin Sarawita. Sasampunira mangarsa , dinangu matur tiwasing margi dereng ngantos dumugi ing nagari Amarta para punggawa ditya sami pejah dening satriya Madukara R Janaka. Wadya alit bibar sapurug-purug, kapara ingkang rayi R Jayabirawa nalabung prang tuwin R Bogabirawa. Langkung rame prangira lawan satriya Madukara, wasana R Jayabirawa tuwin ingkang rayi R Bogabirawa sirna kapanduk ing warastra, kawon lajeng musna boten katingal. Srinata titi pamiyarsanira sakalangkung duka yayah sinipi, amung anganta-anta satriya Madukara. Wasana lajeng dahwuh dhumateng patihira pinurih amepak wadyabala sadaya siyaga dedameling prang. Srinata sedhiya nyarirani piyambak rawuh ing Amarta. Sasampuning samapta lajeng bidhal wadyabalanira.
10.
Madeg ing pasanggrahan wates praja Amarta. Prabu Bathara Kresna , Prabu Puntadewa, R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya, R Arya Nakula, R Arya Sadewa tuwin para putra pepak sumiweng ngarsa. Ingkang rinembag: denira arsa nata gelaring prang. Kasaru Rekyana Patih Tambakgangga sowan mangarsa atur pariksa dhatenging mengsah saking Selaprewata. R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya tuwin para putra sami mijil ing njawi. R Danajaya majeng prang mapag yudanipun Prabu Dermabirawa,. Langkung rame mijilaken pengabaran. Dangu boten wonten ingkang kasoran, R Arya Wrekodara majeng analabung prang. Prabu Dermabirawa kenging kacepeng binanting nulya binucal tebih, dhawah ing siti ngadeg sesumbar. Lajeng malih warni pindha Arjuna, prang rame sami warni Arjuna. Kang pindha Arjuna kenging kacepeng dening sang Arjuna, binanting lajeng binucal dhawah siti. R Arya Gathutkaca lajeng anyandhak dhateng kang pindha Arjuna, ingidak-idak binucal tebih. Satanginipun, malih warni pindha Gathutkaca, prang sami gegana. Sang pindha Gathutkaca kenging binucal dhawah ing siti tinampen R Arya Wrekodara ingidak-idak binucal. Sanalika santun warni pindha Werkodara, lajeng dadya prang kembar ing warna lawan R Arya Werkodara langkung rame, ngantos sami ngasta gada Rujakpolo. Para kadang sami kawekan ing galih mirsa solahing payudan. Sri Kresna lajeng tanggap animbali kadang waruju Pandhawa R Arya Nakula, R Arya Sadewa sami sowan mangarsa. Dhinawuhan sowan dhateng ingkang uwa Narpati Salya, nata ing Mandaraka ngaturi pariksa kawontenanipun ing payudan tuwin kautus nyuwun usada boten ketang warni toya satetes tuwin ron salembar janji saking ingkang uwa Prabu Salya punika lajeng kenging kangge sarana ing payudan. Raden kekalih lajeng pangkat gegancangan. Sigeg.
11.
Madeg ing nagari Mandraka. Prabu Salya pinuju gerah benter sanalika lumpuh sadaya, tinengga sang Prameswari Dewi Setyawati tuwin para putra Dewi Erawati, Dewi Surtikanthi, R Arya Rukmarata. Sami muwun dene gerahipun ingkang rama Nata sangsaya ngranuhi. Kasaru dhatengipun R Arya Nakula , R Arya Sadewa lajeng tumameng pura. Sasampuning lenggah raden kekalih wau sami amuwun angres sesambatipun. Dene ingkang uwa gerah sawatawis dangu boten mireng sarta ningali risaking sarira. Ing ngriku Prabu Salya kersa ngandika andangu, pulunan kekalih matur bilih dinuta kang raka Prabu Kresna tuwin Prabu Yudhisthira ngaturaken purwa madya wasananing payudan tuwin nuwun sarana. Ing ngriku sadangunira sareyan Prabu Salya sareng mireng aturira pulunan kekalih, lajeng gumregah wungu. Sarira katingal entheng nedya tindak ing palagan, pinambeng boten kenging. Lajeng pangkat boten karsa anitih amung tindak dharat binayang-bayang para putra kairing Patih Tuhayata para wadyanira sawatawis. Ciptaning driya rehning trahing prajurit katimbang pejah denira roga, aluwung sirna wonten palagan.
12.
Madeg ing pasanggrahan paprangan. Prabu Kresna, Prabu Puntadewa. Rembag sami emeng ing panggalih, dene denira prang kang rayi R Arya Wrekodara maksih dedreg dereng sami kasoran. Kasaru rawuhira Prabu Salya binayang-bayang. Nata kekalih gurawalan methuk. Sasampunira lenggah satata srinata kekalih matur punapa ingkang dados raosing gerahipun benter, salira cape sadaya. Nanging kedah paripeksa ing payudan, ciptaning wardaya tinimbang seda jalaran sakit aluwung majenga ing rana. Para putra pinurih ambayang, lajeng linaksanan dumugi samadyaning rana. Para putra pinurih sumingkir tebih, Sri Salya lenggah sarwi gumeter ngasta warastra pinenthang. Ing ngriku katingal kang lagya yuda R Wrekodara kaliyan mengsah kembaring warna. Sri Salya waspada ningali, lajeng anglepasaken jemparing. Menggah kang pindha Arya Wrekodara kenging warastra jajanira dhawah kantaka ing bantala, babar warni Prabu Dermabirawa. R Arya Wrekodara dipunawe kang raka Prabu Kresna, lajeng mundur ing payudan. Linipur, racuta kanepsonira. Prabu Dermabirawa lajeng sesumbar nyelaki mengsah, dupi tumingal Sri Salya langkung gawoking driya dene mengsah sampun jompo sarwi barangkangan. Ing ngriku Sri Salya sesumbar memanas driyaning mengsah. Prabu Dermabirawa nyelak sarwi duka, Sri Salya dinugang. Sukunira Prabu Dermabirawa cinandhak binanting kanteb, lajeng binucal tebih dhawah kalenggah. Wunguning kantaka, angadekaken pangaribawa warni-warni. Sri Salya boten kengguh , dangu-dangu Prabu Dermabirawa ngalumpruk tanpa bayu, sirna karosanira lajeng luluh. Sarira murca katingal dados rare alit sarwi celak Prabu Salya.
Ing ngriku Prabu Salya boten pangling bilih punika Candhabirawa, lajeng pinurih buntun manjinga dhateng garbanipun Sri Salya binolehan tembung manuhara. Boten dangu rawuhira Sri Kresna, Prabu Puntadewa. Srinata kekalih tumut angreripih dhateng Candhabirawa. Candhabirawa mangsuli purun wangsul dhateng guwagarbanipun Sri Salya, nanging benjing Bratayuda lajeng kapapaga Prabu Puntadewa. Awit punika titising kang rama Bagawan Bagaspati rumiyin. Prabu Puntadewa nyagahi, Candhabirawa lajeng manjing guwagarbanipun Prabu Salya, saksana Prabu Salya waluya kadi ing nguni. Lajeng sami masanggrahan, kasaru dhatengipun buron soroh amuk, pinapag R Arya Wrekodara tuwin R Arya Gathutkaca, prang sampak. Madeg ing pasanggrahan. Prabu Salya, Prabu Kresna, Prabu Puntadewa, ndhatengi pun kang mentas ungguling yuda. Lajeng sami bojana andrawina.
Tancep kayon.
View the original article here

»»  read more

PANDHAWA PUTER PUJA

Anggitan : KGPAA Mangkunagara VII
1.
Jejer ing negari Astina.Prabu Suyudana miyos ing pancaniti. Ingkang sumiwi putra R Lesmana Mandrakumara, Dhahyang Durna, Patih Arya Sangkuni tuwin para Kurawa pepak, R Arya Dursasana, R Kartamamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi.
Ginem : Sang Prabu suyudana angsal wangsiting jawata, dhinawuhan nglampahi puter puja medal saking praja . Dhahyang Drona dhinawuhan andherek, dene Patih Arya Sangkuni dalah para Korawa amung kalilan nguntapaken. Sasampuning dhawuh lajeng kondur angadhaton, Dhahyang Durna andherek srinata. Lajeng bibaran nangkil.
2.
Madeg ing gupit Mandragini. Sang padniwara Dewi Banowati lenggah ing pananggap prabasuyasa, ingadhep Dewi Lesmanawati tuwin para parekan. Risang wara angentosi kondurira srinata ngiras pantes mariksani ajaring bedhaya srimpi. Kasaru konduripun Sang Prabu tuwin Dhahyang Drona, lajeng pinethuk ing garwa miwah putra. Kekanthen asta lajeng binekta lenggah satata tuwin Dhahyang Drona . Sang nata imbal wacana dhateng garwa tuwin putra kawontenanipun ing pasewakan, lajeng tindak pambojanan. Sasampuning bojana lajeng santun busana, lajeng mijil ing jawi, Dhahyang Drona tan kantun.
3.
Madeg ing paseban njawi. Patih Arya Sakuni tuwin para Korawa, R Arya Dursasana, R Kartamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi, R Arya Jayadrata. Ginem : Anggenipun badhe nguntapaken tindakipun sang nata dhateng wana Krendhayana, denira arsa puter puja. Patih Arya Sakuni lajeng dhawuh siyaga, para Korawa sampun samekta sami wahana turangga, namung ngentosi miyosipun sang nata, titihanira rata kencana sampun mangarsa. Wiyosipun Sri Suyudana tuwin Dhahyang Drona lajeng nitih rata kencana. Lajeng bidhal, ;para Korawa sami kapalan.
4.
Madeg ing nagari Nungsakambang. Sang Prabu Jayabirawa miyos pandhapi, ingadhep Patih Siwanda tuwin para punggawa ditya sawatawis. Ginem : Sang Prabu miyarsa warta bilih para ratu ing tanah Jawi sami puter puja wonten ing wana Krendhayana . Sang Prabu kersa angresahi denira sami denira puter puja. Sang nata lajeng animbali punggawa siluman, sampun mangarsa ditya Jaramaya, Doramiya. Para ditya seluman sami dhinawuhan angresahi para ratu tanah Jawi denira sami puter puja wonten ing wana Krendhayana. Ditya seluman lajeng sami pangkat, sang nata kondur angadhaton.
Sigeg.
Lampahipun para sata Korawa ing Astina, ingkang sami nguntapaken srinata Astina tindak dhateng wana Krendhayana sareng dumugi ing margi kapapag ditya saking nagari Nungsakambang. Pasulayaning rembag dadya prang, wasana sami sesimpangan margi.
5.
Madeg ing pratapan Wukir Ratawu. Sang Bagawan Abyasa lenggah ing pacrabakan, ingadhep ingkang wayah R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca miwah panakawan tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk tuwin para cantrik. Ginem : Sang Begawan andangu dhateng kang wayah kekalih. Sami matur uninga lelampahanipun para Pandhawa anggenipun muter puja : Sang bagawan Abyasa dhawuh dhateng R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca kadhawuhan sami mantuk, amit rinilan pangkat ingiring panakawan repat tetiga. Sang Begawan lajeng tindak ing pamelengan.
6.
Madeg ing wana tarataban. Ditya Jaramaya, Sadumia, Doramiya. Ginem : Anggenipun kautus , gustinipun kadhawuhan angresahi para ratu tanah Jawi ingkang sami puter puja. Mangkana lampahira R Angkawijaa tuwin R Arya Gathutkaca ingiring Kai Semar, Nalagareng, Petruk saya celak lajeng kapapag ditya tetiga. Pasulayaning rembag dados prang rame. Ditya seluman boten saged pejah lajeng krodha anamakaken muksala. R Angkawijaa tuwin R Arya Gathutkaca sareng sami kenging kemayan lajeng dados reca. Kyai Semar, Nalagareng , Petruk sami sumerep bendaranipun dados reca lajeng sami mantuk dhateng Madukara nedya atur pariksa.
7.
Madeg ing wana Krendhayana. Sang Prabu Suyudana tuwin Dhahyang Drona , Patih Arya Sakuni tuwin para Korawa. Sri Suyudana tuwin Dhahyang Drona lajeng sami amiwiti puter puja. Patih Arya Sakuni lajeng wangsul mantuk dhateng ing nagari Astina tuwin para kadang Korawa lajeng sami pangkat.
8.
Madeg Sang Bagawan Lanowa, satriya atapa bisu. Lajeng kasaru rawuhipun Sang Prabu Suyudana tuwin Dhahyang Dorna. Sang begawan dinangu kendel datan mangsuli,. Sareng sinerapaken dening Dhahyang Drona matur menggah anggenipun tapa punika perlu napakaken mantu kula nama R Arjuna. Sang Prabu sareng miyarsa aturing sang begawan, Sang Prabu Suyudana langkung krodha. Sang Begawan pinejahan kuwanda muksa, tilar swara angancam benjing prang Bratayudha badhe males. Sang Prabu lajeng andumugekaken anggenipun puter puja.
9.
Madeg ing Madukara. Raden Arjuna lenggah kaliyan ingkang garwa dewi wara Sumbadra tuwin dewi wara Srikandhi. Kasaru dhatengipun Kyai Lurah Semar, Nalagareng, Petruk sarwi tawan-tawan tangis. Dinangu, matur tiwasing putra R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca, sami dados reca wonten wana tarataban. Awit perang kaliyan ditya seluman, lajeng kenging kemayanipun. R Arjuna sareng miyarsa turira Kyai Semar, Arjuna langkung duka arsa ngupadosi ingkang putra. Lajeng pangkat kadherekaken panakawan repat tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk.
10.
Sigeg. Ing wana tarataban. Lampahipun R Arjuna kapethukaken dening Sang Hyang Bethari Durga amancala warni pawestri endah kang warni nama Dewi Talimendang. R Arjuna uninga Dewi Talimendang lajeng kasmaran. Sang Dewi dipun ngungrum malajeng, binujung. Sang Dewi babar Sang Hyang Bathari Durga, lajeng paring sabda dhateng R Arjuna kados bantheng. R Arjuna lajeng dados bantheng, nanging meksa ambujung kemawon, sareng enget sumerep wujudipun piyambak lajeng anjetung kendel. Kyai Semar, Nalagareng, Petruk ugi nangis bingung katilapan bendaranipun. Lajeng nedya mantuk, bantheng dhateng ing nagari Dwarawati.
11.
Madeg ing nagari Dwarawati. Sang Prabu Kresna miyos ing pandhapi ageng, ingadhep ingkang putra R Samba tuwin R Arya Setyaki. Sowanipun Patih Udawa atur uninga ing njawi wonten bantheng ngamuk. Lajeng kapapagaken sang Prabu Kresna. Bantheng lajeng angrungkebi padanipun ingkang raka Prabu Kresna sarwi akathah-kathah. Sang Prabu lajeng ambiyantu mancala warna dados rare bajang nama Jaka Sungkana, bantheng nama bantheng Andini lajeng tinumpakan. Lajeng pangkat dhateng praja Nungsakambang.

12.
Madeg ing nagari Amarta. Sang Prabu Puntadewa miyos ing pandhapi, ingadhep ingkang rayi R Arya Wrekodara , tuwin R Nakula, R Sadewa. Ginem : Sang Prabu arsa puter puja. Sang Prabu Puntadewa dhahwuh dhateng ingkang rayi R Arya Wrekodara tuwin R Nakula. R Sadewa sami dhinawuhan andherek dhateng ing wana Krendhayana, sampun sami samekta lajeng bidhal.
13.
Madeg ing wana Krendhayana. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi R Arya Wrekodara, R Nakula, R Sadewa. Wonten ing ngriku sami amanggih reca gajah pethak, ing nalika samanten patilasanipun R Gajahoya. Sri Puntadewa tuwin para rayi lajeng sami amatrap semadi. Boten antawis dangu rawuhipun Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra amaringaken panetepipun agami, utawi tulus anggenipun angratoni ing nuswa Jawi. Tuwin ungguling Bratayuda ing benjing. Sasampuning dhawuh Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra lajeng sami kondur ing kahyangan. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi sami kondur mring Amarta, lajeng bidhalan.
14.
Madeg ing nagari Nungsakambang. Sang Prabu Birawa miyos ing pandhapi , ingadhep Patih Siwanda. Kasaru rawuhipun Sang Hyang Bathari Durga, sampun lenggah satata. Ginem : Sang Hyang Bathari Durga paring uninga bilih raden Arjuna sirna. Sang Prabu Birawa suka panggalihipun, Sang Hyang Bathari Durga lajeng kondur makayangan. Katungka dhatengipun R Jaka Sungkana anumpak bantheng Andini , wonten ing alun-alun ing Nungsakambang angamuk. Sang Prabu Birawa krodha lajeng medal ing njawi panggih ayun-ayunan prang rame. Patih Siwanda lajeng dados sima gembong, ingaben kaliyan bantheng Andini lajeng babar R Arjuna. Sang Prabu Kresna lajeng angayat cakra, sampun lumepas kenging Prabu Birawa lajeng babar Sang Hyang Kala. Sima gembong kenging lajeng babar Hyang Kalayuwana, lajeng sami muksa dhateng ing kahyangan.
15.
Madeg Prabu Kresna tuwin R Arjuna. Ginem : Sasirnaning Sang Hyang Kala lajeng ngupadosi para kadang Pandhawa. Sri Kresna tuwin R Arjuna dumugi ing wana tarataban uninga reca kekalih bagus warnanipun, lajeng pinarepekan. Sareng sampun celak lajeng rinuwat, reca kekalih babar R Arya Gathutkaca tuwin R Angkawijaya. Dinangu, matur purwa madya wasana katur ingkang uwa Sri Kresna tuwin rama R Arjuna. Kang putra kekalih lajeng kadhawuhan andherek kondur dhateng nagari Amarta, lajeng sami bidhal.
Lampahipun Prabu Kresna, R Arjuna tuwin putra R Angkawijaya R Gathutkaca dumugi ing margi kapanggih ingkang rayi Prabu Puntadewa tuwin kang rayi R Arya Wrekodara, R Nakula, R Sadewa . Ginem : Sri Kresna warta-winartan lejeng ingaturan kondur dhateng nagari Amarta , sadaya lajeng bidhal.
16.
Madeg ing nagari Astina. Sang Prabu Suyudana miyos ingadhep dhahyang Drona tuwin Patih Arya Sakuni. Ginem : Anggenipun mentas lumampah puter puja tuwin anggenipun mejahi pandhita tapa ingkang boten dosa. Sang Prabu rumaos manggih sesikuning jawata. Sang Nata esmu kaduwung sarta amireng pawartos bilih kadang Pandhawa anggenipun sami lampah puter puja angsal damel. Sri Suyudana lajeng animbali para kadang Korawa. R Arya Dursasana, R Arya Jayadrata, R Kartamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi sampun sowan, lajeng kinen mangarsa. Sang Prabu dhawuh dhateng R Arya Dursasana sakadangira dhinawuhan angrampit ing praja Amarta. Sami sandika lajeng bidhalan, sang nata lajeng kondur ngadhaton.
17.
Madeg ing nagari Amarta. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi Prabu Kresna ingadhep para rayi, R Arya Wrekodara, R Arjuna, R Nakula, R Sadewa tuwin para ;putra santana pepak. Ginem : sang Prabu Puntadewa ngaturaken anggenipun anglampah puter puja nalika wonten Krendhayana. Anggenipun semedi ing ngriku lajeng katurunan Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra andhawuhaken timbalanipun Sang Hyang Girinata. Sri Kresna miyarsa langkung suka ing galih, sang Prabu Kresna ngantos ngaturaken lelampahinipun nalika wonten ing praja Nungsakambang, katur sadaya. Lajeng kasaru gegering njawi dhatengipun para Korawa sami angrampit praja. Sang Prabu Puntadewa dhawuh dhateng ingkang rayi R Arya Wrekodara dhinawuhan mapag. R Arya Wrekodara lajeng medal njawi, dumugi ing njawi lajeng prang sampak. Para Korawa sami kasor lumajar sar-saran, R Arya Wrekodara lajeng wangsul dhateng pasewakan.
18.
Madeg Sang Prabu Puntadewa, Prabu Kresna, R Arjuna, R Nakula, R Sadewa, R Angkawijaya, R Arya Gathutkaca para kadang Pandhawa pepak, tuwin para putra santana. Sowanipun R Arya Wrekodara ingkang mentas saking yuda, sampun lenggah satata. Lajeng mangun bojana andrawina. Tanceb kayon.
View the original article here

»»  read more

KETHEK LAN WOH SARANGAN

Ana kethek siji, cukat colot – colotan ing suketan, nemu woh sarangan siji isih ana klokopane. Enggal lungguh banjur dikrakoti, murih ilanging klokopane, kenaa dipangan isine kang enak . ananging sarehne untune cilik – cilik, rekasa anggone ngonceki, bareng nandhes ing cangkok, panyakote rada mrengut.
Panunggalane sasuwene ngawasake, nuli anguwuh semu ngerang-erang : “ He, gentho cilik, mangsa bisaa kalakon gawemu, rembugku, uwisana. “
Ananging ciptane kang diuwuh, yen daktemeni murih ilanging klokopan lan cangkoke, iba legine isine.
Pangerang –erange panunggalane mau ora dipaelu, meksa nemen anggone nyakoti. Ora antara suwe pagaweane uwis, netepi pangarep – arepe, sarta andadekake bungahe isine putih lan isih becik , banjur dipangan mesthi legi rasane, awit wus nglakoni kangelane.
Eliding dongeng mangkene : mungguh wong mbudi kawruh iya mangkono uga, wiwitane angel. Nanging yen ditabereni ing pamarsudi, pakolehe agawe kabegjan.

Tegese tembung :
mrengut = ora bening polatane (rada nepsu)
nandhes = nganti jero tumamane, tekan ing dhasar.
ngerang-erang = nacad, maido
panunggalane = tunggale
gentho = bangsat, bajingan.
dipaelu = digatekake, diturut.
uwuh = rereged kayadene godhong
diuwuh-uwuhi = diceluk, diundang kanthi swara seru.
mbudi kawruh = ngudi kawruh, golek ngelmu.
taberi = sregep sarta tlaten.
marsudi = nggegulang supaya bisa, ngudi.

Ing ngisor iki ana dongeng kewan utawa fabel sawetara. Yen kepingin maca kliken ana kene, irah-irahane :

1. ASU LAN MACAN TUTUL
2. SUPATANE MACAN TUTUL
3. ASU LAN KUCING LANANG
4. KUWUK LAN MANUK CANGAK
5. MANUK CANGAK

.

View the original article here

»»  read more

KURDHA

nalika bumi rumangsa ewa
gunung njeblug krana manungsa karem ing cidra
ilat mengangah
wedhus gembel mider angumbar pejah
nalika bumi rumangsa ewa
segara kinebur krana manungsa kerut gunem culika
mbandhang nyawa
salang tunjang, kabuncang
nalika bumi rumangsa ewa
lesus lir pinusus krana manungsa dhemen janji tanpa bukti
larut, omah rebah kasulayah
pating blengkrah
nalika bumi rumangsa ewa
lindhu gonjing krana kandha wis tanpa makna
pethite anantaboga mobat-mabit
sing keprungu mung swara jerit
nalika bumi rumangsa ewa
banjir bandhang nerjang, krana manungsa wis tanpa rasa rumangsa
endhut blagedapa ngelun desa
sambat ngaruara
nalika bumi rumangsa ewa
manungsa nandhang kasangsaya
sejatine mung pratandha
supaya eling lan waspada
apa pancene wis lali
marang kang paring sandhang bukti
apa pancene ora eling
marang kang maha peparing
nanging manungsa
isih ana sing tumindak culika
isih ana sing ngungasakae dhadha nalika liyan nandhang sangsara
isih ana sing angon ulat ngumbar tangan nalika liyan nandhang kasangsayan
isih ana sing enak-enak mara eca nalika liyan mecati nyawa
apa kepingin
bumi kurdha ?
Surabaya, 6 Nopember 2010.
View the original article here

»»  read more

KERIS

Keris. Garane mlungker ora kena kanggo ngiris, jarene Junaedi pelawak kondhang saka Sala dhek taun-taun wolung puluhan. Keris warisan tinggalane bapak swargi, dhapur Brojol, pamor Satriya Pinayungan., tangguh Majapaitan. Bapak swargi nalika semana ora marisi bandha donya, ya jalaran ora duwe apa-apa, iya jalaran saka sekenge. Duwene mung keris iki siji ndhil ora ana tungggale.
“Le, keris iki aja nganti ucul saka tanganmu,” ,mangkono welinge swargi bapak menehake keris marang aku, “Jalaran ya mung kowe sing dakanggep bisa utawa kuwat nyekel keris iki”.
“Lha gunane kanggo apa, pak?” pitakonku marang bapak.
“Kanggo kawibawan. Yen kowe kepingin ngerti apa sing ana sajerone keris iki tayuhen dhisik.”
“Carane piye, pak?”
“Ya wis mengko wae dakkandhani, saiki keris iki simpenen dhisik. Mung welingku rumaten sing becik”.
Aku dhewe satemene ora pati ngerti ing bab-bab ngenani keris. Krunguku mung saka wong-wong sing nalika semana jagongan mertamu karo bapak, nalika aku isih cilik.

Malem tanggal siji Sura aku kebeneran cangkruk ana ing cakruk cedhak omahku. Karepe mono ya arep melekan. Ing cakruk wis ana pak guru Darman, sing mulang neng SD nggonaku, Kang Katman lan Sutar.
“Malem Sura nyang endi, Tar,” pitakonku marang Sutar.
“Ngandi ? Ra ngandi-ngandi. Cangkruk neng kene wae penak kok”, wangsulane Sutar.
“Ra melu ngumbah keris, ta? Sura-sura wayahe wong ngumbah keris”, kandhaku.
“Ooorak ! Jaman kaya ngene kok isih ana wong ngingu keris. Keris nggo apa,”kandhane Sutar.
“Lho ya aja ngono, Tar,”ngendikane pak Guru Darman.”Iku ngono ana sejarahe.”
“Pripun, Lik ?” pitakone Katman uga ponakane pak guru Darman.
“Ngene, rungokna,”pak guru Darman miwiti crita. “Keris iku keras. Digawe saka wesi werna-werna. Ana wesi Balitung, wesi Pulosrani, lan uga ana sing saka meteorit barang. Dadi bakale ora mung waja thok. Keris yen dikramakake tosan aji. Tosan saka tembung tos sing tegese atos, mangkono panemune mas Budi Palopo”, ngendikane pak guru Darman.
“Budi Palopo sinten , Lik ?”
“Iku lho, sastrawan Jawa Timur sing asli Gresik, iku.”
“Napa sing mentas angsal hadhiah niku ?”
“Lha iya.”
“Turene, keris niku mengku piwulang sing dhuwur . Nggih napa, pak “ omongane Sutar nyela.
“Lha iya , kanggone sing ngerti. Kanggone wong sing ora ngerti : La apa, jaman saiki rak jaman modern, jaman internet , isih ngingu keris. Takhayul. ”.
“Lha tegese tos utawi tosan niku napa, pak?”
“Tegese, wong iku kudu nduweni watak, jiwa utawa semangat sing keras. Ora bakal mundur yen gegayuhane durung kasembadan. Mula satemene aja pisan-pisan ngremehake wong Jawa. Wong Jawa iku yen wis kadhung nduweni gegayuhan mesthi tansah ngudi kaleksanane. Ketoke wong Jawa yen ngadeg ngapurancang, karo monthak-manthuk, injah-injih. Nanging yen duwe kekarapen, wooo .... aja pisan-pisan diremehake.”
“Kados blangkon, nggih , Lik” pitakone Katman.
“Karepmu ? “
“Lurus ngarep, mbendhol buri.”
“Ora ngono. Lha kuwi rak blangkone wong Yoja. Yen cara Sala rak trepes”
“Ngoten niku mengku filsafat, napa boten, pak?” Sutar nyela.
“Dingaren, Tar. Omonganmu kok rada dhuwur. Kaya wis tau mangan sekolahan wae. Kok nganggo tembung filsafat barang. Kaya ngerti-ngertia wae.”
“Nggih boten. Kula niku rak namung ngrungak-ngrungokake tiyang ngomong mawon.”
“ Ya yen digoleki mesthine ana. Aku dhewe durung ngerti. Ning yen omongan lurus ngarep mbendhol buri iku mung guyonane wong-wong wae.”
“ Dadi ... niku boten temenan nggih ?”
“ Dakkira ya ora. Coba delengen wae, blangkone wong Yoja, blangkone wong Sala, karo blangkone wong Banyumas. Rak beda ta ? Lha nek beda-beda kuwi tegese njur piye?”
“ Tapi niku, Lik. Keris gadhahan kula niku tangguh Majapaitan, ibuke lare-lare bola-bali mblendhang-mblendhing mawon “
“ Keris apa kuwi. Sakkrunguku kowe ki ra tau duwe keris ki. Apa hubungane keris karo bojomu ?”
“Lha nggih keris kula sing siji niku.”
“Waah, kowe ki guyon. Aja guyon ta ! Aku wiwit mau ngomong temenan mung koanggep guyon wae.”
“Lha boten guyon dospundi. Mosok wiwit wau namung sepaneng mawon.”
“Yen kerise bojomu kuwi, pancene kowe sing ora ndlomok. Mosok jamu nganggo endhog banyak pitu sakndhegan. Ya mesthi wae. Kok ya entek, gumun aku,” ngendikane pak guru.
“Lha pripun, Lik. Wong hiburane nggih namung niku.”
“Sing kebacut ki ya kowe kuwi ta. Jan ora mesak-mesakake bojone. Anak wis pitu barang , isih digenter wae. Mbok ya leren.”
“Dospundi, bolak-balik hiburane nggih namung niku.”
“Ya carane. Saiki rak ana KB, kowe ki ra gelem melu KB iku apa. Jarene pemrentah : Dua anak cukup, laki perempuan sama saja.”
“Karep kula nggih ngoten, ning bojo kula boten purun. Turene boten penak.”
“Pancene sing kebacut ki kowe kuwi, ta. Wong lanang kuwi pemimpin rumah tangga. Mung prekara ngono wae ra isa ngatur ki rak kebacut, ta. Wis mbalik. Mbaleni rembug mau. Nuruti Katman ora ana enteke.”
“Ngaten, pak. Sakniki negara niki lagi grengseng-grengsenge mbrantas korupsi. Mangka nek ngangge filsafat keris mesthine saged tuntas. Kira-kira niki sebabe napa ?” pitakonku.
“Lha nek iku, sing cetha wong Jawa wis ilang Jawane. Wis nglalekake pituture para sepuh. Kamangka pituture para sepuh iku akeh sing apik. Keris iku keras. Mesthine yen keras, temenan anggone tumindak, temenan anggone mbrantas, tak kira ya bisa.”
“Enten paribasan lik, ora keris ning keras, tegese sanajan ora nduweni kapinteran nanging saged mrantasi damel. Nek nurut sampeyan pejabat sing sakniki niku dospundi?”
“Lha nek aku ngarani, sanajan duwe keris ning ora keras. Apa sebabe? Sanajan duwe keris – iki upamane utawa diparibasakake wewenang – mesthine kanthi wewenang mau bisa kanggo mrantasi gawe. Ning ora keras, ya wusanane asile padha wae ora apa-apa. Keras iku gumantung marang mental. Yen pancene mentale lembek, diwenehana keris pirang-pirang, ya tetep lembek.”
“Mbok menawi, kados tulisan Jawa niku. Yen dipangku njur mati.”
“Ya isa uga. Lha saiki pikiren, saupamane pejabat mau wis akeh oleh-olehane, apa ya isa keras? Mulane, saiki iki jamane wong Jawa ilang jawane.”
“Lha niku, Lik. Keris kok dilengkuk-lengkuk niku, karepe napa?” pitakone Kang Katman nyela omongane pak Darman.
“Ngomong kawit mau kok ora enek kopine ta iki. Apa ra kecut?” pitakone Sukiman sing lagi teka nimbrung neng cakruk.”Dakrungokake kok sajake gayeng,”sambunge.
“Ya jane ya kecut. Gayeng ki apa, mula ya ra krasa.”
“Goleka kopi nyang warunge yu Tuminem, Man. Iki lho dhuwite”
“Tiyang pinten, Lik” kandhane Katman.
“Ya etungen kono. Karo goleka tempe-tempe gembus kono lho. Aja lali lomboke.”
Katman klithih-klithih menyat saka lungguhe, menyang warunge Yu Tuminem sing ora adoh saka anggone cangkruk. Ora suwe Katman teka karo nggawa kopi karo nyangking tempe gembus sapiring.
“Ewangana nggawa, Tar. Aja mung meneng wae,” pakone Katman menyang Sutar. Sutar gregah-gregah ngrewangi Katman. Sawise rampung banjur lungguhan maneh, katambahan Sukiman, mula sangsaya tambah gayeng.
“Lha nek ngene rak gayeng. Mosok ngomong garingan thok. “
“Kawit mau ya mung rokak-rokokan thok, nganti garing gorokanku”, kandhane Sutar.
“Pun, ngga njenengan wiwiti malih,” ujare Sukiman miwiti omong.
“Mau teka ngendi ? Teka lengkuk ya?” pitakone pak Darman. “Lengkuke keris kuwi diarani luk. Sanajanta atos nanging kena dielak-eluk, mula keris iku ana sing lurus ana sing luk. Keris-keris jaman Majapaitan lumrahe lurus. Dene keris jaman Mataram lumrahe nganggo luk. “
“Contone ?”
“Contone keris Nagasasra. Keris iki keris jaman Mataram, nganggo luk telulas. Naga kuwi tegese ula gedhe. Dene sasra tegese sewu. Nagasasra tegese naga sing cacahe sewu. Keris iki gambare kaya naga sing biuntute nglawer teka pucuk. Luke keris iku ana sing luk ana lima, pitu, sanga, sewelas, telulas lan sapiturute nganti luk sangalikur.Mula wong Jawa sejatine wong sing keras nanging senajana keras isih kena diluk, “ kandhane pak Darman karo nyruput kopine.
“Kuwi tempene gembus iku panganen. Mengko ora ana sing mangan,” ngendikane pak Darman karo nerusake crita.
“Sanajana luk, isih ana garis luruse, imbang antarane kiwa lan tengen. Dadi sanajanta lak-luk ning wong iku kudu tetep lurus. Iku minangka falsafahe wong Jawa bisaa nengenake marang keseimbangan, harmoni, utawa kaselarasan.”
“Urip salaras karo alam. Salaras ing ngalam donya kalawan alam akhir, salaras antarane jagad cilik lan jagad gedhe, mikrokosmos lan makrokosmos.”
“Makrokosmos niku napa, Lik?” pitakone Katman.
“Mikrokosmos iku ya jagad cilik yaiku jagad sing ana sajeroning badan kita dhewe. Dene makrokosmos iku jagad gedhe yaiku jagad sing gumelar iki.”
“Jane ngoten, tinggalane mbah-mbah riyin sae nggih, pak.”
“Satemene tinggalane mbah-mbah biyen akeh sing mengku wasita sinandi, tegese pitutur sing ora dicethakake utawa digawe rahasia. Pitutur kang adiluhung. “
“Njenengan niku kok pinter niku king pundi ta, pak?” pitakone Sukiman.
“Lhah , aku iki jane ya padha wae karo kowe. Lha saiki rak ana alate, supaya wong ora bodho-bodho banget.”
“Napa niku ?”
“Lha iku .... internet”

Jam rolas thet, kenthongan ditabuh dawa, nandhakake yen wis wayahe tengah wengi. Wong-wong sing ana ing cakruk padha bubar mulih menyang omahe dhewe-dhewe. Aku dhewe ora enggal-enggal mulih. Atiku sumpeg jalaran wis pirang-pirang sasi ora nyambut gawe. Mangka saiki aku nduweni kuwajiban ngingoni anake maratuwa. Dinane iki aku ora nyambut gawe. Golek gaweyan mrana –mrene durung oleh. Apa ora sumpeg ? Apa ya mung arep ngejibake maratuwa wae. Aku dadi wong lanang satemene rumangsa isin yen mung gumantung maratuwa.
Krungu dongenge pak Darman mau aku njur kelingan marang welinge bapak nalika arep ninggale kae:” Le, keris iki rumaten, aja nganti pisah karo kowe “
Aku banjur mlebu omah, keris warisane bapak dak jupuk saka lemari. Banjur dakunus alon-alon. Daksawang suwe tanpa kedhep. Rumangsaku ana swara dumeling ing kupingku: keris iku keras, keris iku keras. Kaya-kaya swara iku ora ilang-ilang saka kupingku. Sanalika aku eling.
“Yen ngono, aku kudu usaha sing keras.... kudu usaha sing keras.....usaha sing keras”
Esuke, kanthi ati madhep, karep kang mantep, lan ulat sumringah aku gegancangan budhal ...... golek pegaweyan.

Surabaya, 07 Desember 2010.
.

View the original article here

»»  read more

BU GURU NELLY

Dedeg piadege ora dhuwur ya ora endhek, kepara sedheng. Yen campur sing dhuwur ora katon endhek, yen campur sing endhek ora ketara dhuwur. Ayu, ora, elek ya ora, ya tiba sedheng. Nanging lamun mesem, biyuuuh, angujiwat njalari ati sing ora kuwat. Wong wadon wae yen nyawang padha kesengsem, apa maneh wong lanang, mesthi kegiwang. Lali anak lali bojo, lali maratuwa, lali tangga apa maneh dulur, wis ora eling blas.
Rema memak ngembang bakung, jangganya mangulan-ulan, payudara anyengkir gadhing, bangkekan merit anawon kemit, bokonge bunder amanjang ilang, lamun cinandra tan sewah putri sekar kedhaton, mengkono candrane si dhalang. Ning yen kandhane bocah-bocah saiki --bodine nggitar.
Jenenge asli Dyah Retnaningsih, sing kondhang nganggo jeneng singlon Nelly --nenek lincah. Diparabi kaya mangkono ora nesu, jalaran ya jeneng kuwi sing marahi dheweke kondhang teka ngendi-endi. Jeneng komersial. Diparabi nenek jalaran wis duwe putu. Jalaran pakulinane ambyur neng jagading seni mula pasuryane isih katon enom. Upamane ditandhingake karo sing umur telungpuluhan wae ora bakal kalah. Dhasar pinter ngadi sarira, dandan, mula ora aneh ana yen ana jaka sing kepencut.
Pegaweyane sing baku dadi guru SD. Karo aku sa sekolahan. Mula aku ya sering ketemu. Sejene dadi guru dheweke dadi penyanyi. Ora aneh yen digoleki ing omahe arang-arang ketemu. Jalaran asring ditanggap mrana-mrana. Wayah wulan Sapar, Mulud utawa Besar, wulan becik kanggone wong duwe gawe, arang nate ana omah. Wong super sibuk.
“Mau bengi bubar manggung ya bu ?”pitakone bu Narti nalika kumpul sadurunge mulang ana ing kantor guru.
“Iya, bu. “wangsulane bu Nelly
“Yen bar manggung ngono kuwi, njenengan apa ra kesel ?”
“Ya kesel bu. Rasane awak kaya remuk.”
“Lha ngono kok ya dilakoni lho?”
“Piye maneh, wong aku ya seneng,” wangsulane bu Nelly manehi alesan.

Pancen wong seneng iku ora kena dipaido. Seneng marang samubarang apa bae. Sakehing cara, bandha, donya, tenaga lan ragad digunakake kanggo nguber kasenengan. Seneng bal-balan, ora eman yen ngetokake dhuwit kanggo tuku karcis bal, sanajan anake durung ditukokake susu. Malah-malah mung kanggo tuku karcis wae direwangi suk-sukan, jorog-jorogan, nginep klungsaran neng stadion kamangka oleh-olehane mung voucher. Kanggo ijol karcis asline isih kudu antri maneh. Malah ana sing antri karcis semaput nganti tumekane tiwas. Kanggone wong sing ora seneng bal-balan, kahanan kaya mengkono iku aneh. Mung prekara bal-balan wae kok direwangi nganti tumekane pati, mbok ya uwis , nonton neng TV rak ya padha wae, yen cilaka sing rugi ya awake dhewe.
Pancene rada aneh bangsane awake dhewe iki, mung adol karcis bal wae kok ya ora bisa. Apa maneh ngurusi bal-balane. Karo maneh saiki akeh “pecinta bal” padha demo, supaya penguruse bal-balan mundur. Meh saben kutha ana demo bal. Mung prekara bal wae bisa ngoregake negara.
Jane-jane mono bal-balan iku salah sijine cabang olah raga utawa sport, sing nengenake sportifitas. Ning penguruse – yen miturut aku -- ora sportif. Alesane werna-werna. Pancene yen wis suwe anggone mimpin nanging ora nduweni prestasi, luwih becik mundur wae. Ora gelem mundur kuwi apa sing digondheli ? Lha yen pancen bisa korupsi neng bal-balan ye embuh ? Apa pancene ana aturane sing ngandhakake pengurus kudu seumur hidup ? Yen pancene ora ana, ya kudu mawas dhiri, legawa, pasrahna marang wong sing luwih ngerti lan bisa ngatur bal-balan.

Seneng bandha donya uga mangkono. Nyambut gawe paribasan sikil digawe endhas, endhas digawe sikil, sing dipikir mung numpuk badha. Dhuwite ora nate kecer. Saking gemine keladuk cethil. Ora gelem nanjakake dhuwit yen pancen ora ana keperluan sing penting banget. Dhuwit oleh-olehane diperdil tliti banget. Asile, sebageyan kanggo mangan, sebageyan kanggo kebutuhane anak sekolah, sebageyan kanggo jaga-jaga manawa awake lara, kanggo tuku jamune, lan sebageyan kudu ana sing disimpen minangka celengan tembe mburi. Weteng ditaleni singset nganti kaya-kaya ora bisa ambegan. Jaaan adil banget. Kaya dongenge bangsa Cina – para Hoakiau -- nalika sepisanan ngajawa. Pangan saben dinane mung bubur nyel. Ora mangan – mangan sega yen durung bisa gawe omah gedhong. Pancen uripe ya kepenak, saka jalaran anggone setiti sarta nyambut gawe mempeng.

Bu Guru Nelly seneng neng babagan seni, seni campursari. Kegiatan saben dinane ora ana lerene. Esuk mulang, sore isih ngelesi privat, bengi latihan campursari. Apa maneh yen arep ana tanggapan, saben bengi kudu latihan. Mula ora mokal yen awake krasa kesel. Kanggo njaga supaya awake fit mula kerep ngombe jamu. Langganane jamu ngarep pasar gedhe.
Kumpulane campursari Bu Nelly durung patia gedhe, nanging wis wiwit dingerteni tangga teparo. Bu Nelly nduweni swara sing becik. Yen dirungokake sarta dilaras swarane nggrantang turut usuk. Mula wiwit asring ditanggap wong duwe gawe. Bubar tanggapan atine seneng banget. Ora muspra anggone latihan saben wengi.
“Aku ki gumun lho bu. Panjenengan wis duwe putu, ning awake kok kaya isih umur telungpuluhan ki resepe apa bu ?” pitakone kanca nalika lungguhan ing ruang guru.
“Apa lho, lha biyasa wae “, wangsulane bu Nelly.
“Ora duwe resep khusus ngono ta ?”
“Resep khusus apa lho. Pokoke seneng, ati ayem, ora mikir sing aneh-aneh. Rak ya wis”, kandhane bu Nelly karo nyepakake buku-buku sing kanggo mulang. Anggone ngomong banjur diterusake, “Ngene lho bu. Wong ambyur ing jagading seni iku nganggo paugeran telung prekara yaiku : wiraga, wirama, lan wirasa.”
“Apa kuwi ?”, bu Narti nyelani.
“Wiraga, solah bawane awak utawa raga nalika nembang. Wong nembang iku ora kena kaku njekengkeng, kaya wong ngeden. Paugeran iku kudu digatekake temenan. Mula wong sing ambyur ing jagading seni kudu ngudi supaya awake tetep seger. Aja nganti kuru- kurune semangka”
“Maksude ?”
“Yaaa, kaya tong ngglundhung.” Kanca-kanca padha mesem.
“Wirama ?”
“Penyanyi kudu ngerti iramane tembang, endhek dhuwure swara, not, pathet utawa kunci. Swarane aja nganti blero,. Dene wirasa, bisa ngematake utawa ngrasakake isine utawa surasane tembang. Bisa mbedakake lagu sing gembira karo lagu sing agawe trenyuhing ati. Lan iku diwahyake ing praen utawa pasemon, yen basa Indonesiane mimik”.
“Waaah, esuk-esuk wis dha kuliah seni ta ki mau ?”, kandhane pak Hardi sing wiwit mau mung meneng wae.
“Timbang ngrasani alane uwong, rak marahi dosa ta, pak”, kandhane bu Narti.
“Wis saiki dha ndang mulang, kae lho wis bel.”
Bapak lan bu guru padha enggal-enggal tindak menyang kelase dhewe-dhewe.

Karo mlaku menyang kelas, aku nggagas omongane bu Nelly, wirama, wiraga, lan wirasa. Saupama maknane dijembarake, bisa kanggo paugeran manungsa urip neng alam donya. Manungsa urip manut wiramaning alam, kang digarisake dening Gusti Kang Maha Kuwasa. Alaming bocah iya kudu dilakoni kaya dene bocah. Alame wong diwasa lan alame wong tuwa, iya kudu dilakoni kaya dene wong diwasa sarta wong tuwa. Wong tuwa iku sabisa-bisa kudu nyedhaki marang kang Maha Kuwasa. Tuwa iku yen dikerata basa dadi kari ngenteni metune nyawa. Tindak satindak, tembung satembung kudu tansah dijaga. Aja nganti nglarani atine liyan. Pancene ya ana wong tuwa sing ora bisa dadi tuwa. Tingkah lakune isih kaya bocah wae. Manungsa ora bakal bisa ngowahi kodrat.
Wiraga, manungsa dititahake urip neng alam donya, wiwit ana ing guwa garbaning ibu sangang wulan sepuluh dina, banjur lair cenger ngerti alam padhang, anduweni raga kang ringkih. Dening ibu didama-dama, diopeni, digegulang lan digulawenthah supaya ing tembe mburine bisa dadi manungsa kang utama, bisa njunjung drajate wong tuwa, migunani tumrap nusa, bangsa, agama sarta negara, kaya sing disorahake dening mbah Modin nalika maringi ular-ular jagong bayen pitung bengine.
Jejer dadi bocah tumekane diwasa, otot bayune tambah dina tambah rosa , wasana dadi bocah kang jangkep dadi manungsa kang sampurna. Sing lanang dadi manungsa kang gagah prakosa, dene sing wadon mencarake kasulistyane, mencorong prabane. Mratandhani yen wus samekta mencarake wiji supaya bisaa babar, mekar mratah ing saindenging bumi.
Lamun umur setengah abad mendhuwur sing maune otot bayune rosa gagah prakosa, bayune saya suda, banjur bali ringkih kaya bocah cilik maneh. Ing wasana bali sowan marang pangayunaning Pangeran. Ya iki sing diarani sangkan paraning dumadi – samubarang kang asale tuwuh saka Gusti banjur bali menyang pangayunaning Gusti maneh.
Wirasa, praboting urip kang tumanduke ana ing sajroning ati. Manungsa bisa mahyakake rasa seneng lan susah, enak lan kepenak, tresna lan gething. Saben manungsa mesthi kedunungan rasa. Mung manungsa ora mesthi ngerti lan weruh marang dununge lan tumanduke rasa sejati sejatining rasa. Mula bab iki manungsa perlu ngudi lan ngupaya ana ngendi dununge lan tumanduke rasa sejati mau.
Saben manungsa mesthi kepingin enak lan kepenak. Satemene rasa enak lan kepenak iku mung saka condhonging rasa. Rasaning rasa antarane manungsa siji lan sijine ora bakal padha. Ana pawongan sing bisa ngrasakake enak lan kepenak kanggone barang utawa kahanan nanging seje karo wong liyane. Kamangka barang utawa kahanan sing dirasakake mau padha.
Mula yen miturut pamanggihe KGPAA Mangkunagara IV manungsa urip -- ora mung kanggo para panguwasa utawa pejabat --- kudu tansah amemangun karyenak tyasing sasama. Sapa kang bisa ngepenakake rasaning atine wong liya, bakal disuyuti lan dikurmati ing jagading pasrawungan.
Ora krasa aku wis tekan ngarep kelasku. Aku banjur mlebu, mulang murid-muridku.

--- 0 ---

Aku satemene dadi penggemar berate bu Nelly. Saben bu Nelly manggung ora nate absen nonton. Ana ngendi anggone manggung aku ya mesthi nonton. Paribasan tanggapan menyang leng semut, aku ya mesthi nonton. Aku pancen seneng karo bu Nelly.
Nuju sawijining dina, sabubare rapat guru , ana kesempatan omong-omongan wong loro. Sauntara ora ana kanca liya, aku takon marang bu Nelly.
“Bu, panjenengan ora kepingin krama maneh ta ?” pitakonku marang bu Nelly.
“Ya isih pak, ngapa ta ?”
“Ya ra ngapa-ngapa. Aku ki rak dhudha ...” durung tutug anggonku kandha wis disaut dhisik.
“Ra sah macem-macem, aku wis duwe pacar,” wangsulane rada sengol.
“O, ya uwis,” aku banjur klithih-klithih nglungani.
Bubar kedadean dina iku ana owah-owahan anyar. Lageyane bu Nelly seje karo biasane. Saben esuk hp ne wis muni klinthing-klinthing. Wiwit teka dhog neng sekolahan nganti bel mlebu kelas, hp wis muni ora kurang ping sepuluh. Kanca-kanca nganti apal. Saben hp ne bu Nelly muni kanca-kanca padha alok, “Hallo, panggilan pacar “. Dilokake kaya megkono bu Nelly mung mesem wae.
Aku dhewe satemene ya krasa yen bu Nelly kepingin nuduhake pacare marang aku, karo sajak ..... ngece. Aku nya mung trima meneng. Arep ngapa ? Sanajanta ing jeroning atiku krasa mangkel.

--O—

Liburan semesteran wis kliwat. Bocah-bocah wis padha sekolah maneh kaya adat saben. Plataran sekolahan rame bocah-bocah padha playon. Kabeh padha katon seneng, miwiti semesteran anyar. Ora suwe bu Nelly rawuh. Ora kaya biasane. Biasane nitih sepedhah montor saiki mung nitih becak wae. Mlebu ruang guru mripate katon kaca-kaca.
“Ana apa, bu. Sajake kok katon sedhih ?” patakone bu Narti kanca kenthele.
“Aku kapusan,” wangsulane bu Nelly.
“Kapusan apa?”
“Pacarku .......”
“Pacare kena ngapa ?”
“Dheweke nyilih dhuwit limang yuta jarene kanggo ngurus surat.”
“Lha terus ....”
“Ya daksilihi,” wangsulane bu Nelly.
“Terus ....”
“Nganti saiki ora bali-bali.”
Kanca-kanca mung meneng wae, kabeh padha pandeng-pandengan.
“Ra sah dipikir, bu. Dhuwit kena digoleki..”bu Narti ngedhem-edhemi.
“Ora dipikir piye ?. Wong sepedhah montorku ya katut.”
“Haaah.” Aku mlenggong. Batinku ..........

Surabaya, 1 Maret 2011.

View the original article here

»»  read more

BAKUL CANDU

Serat Jayengbaya
Anggitan : R. Ng. Ronggawarsita
Asmaradana

38.
Wis nora sida preduli,
dadi botoh yen kaetang,
sayekti akeh alane,
saking tan kena ingaran,
wong golek sandhang pangan,
baya enak adol apyun,
tembunge yen sekolehan.

39.
Sing wis-uwis gelis sugih,
sengga balorong balaka,
tan susah mring gunung Creme,
janji lumrah marang tangga,
ngagungaken welasan,
kaya nora kongsi ingsun,
kaonangan mata pita.

40.
Melangku yen ora waris,
wurukan sabeng kunjara,
saengga giliran giliran bae,
wayuh omah aranira,
sesasi aneng wisma,
rong sasi mekuwon trungku,
kok sungkan lamun mengkana.

41.
Kenaa nas nas lan tinampik,
aran wong anambut karya,
yen tembung nora sekoleh,
tan trima tuna kewala,
tombok wirang sangsara,
ben-aben tambah mring laut,
kadohen kadang kadean.

Katrangan Tembung :

kaetang = kaetung, dietung, diwilang.
sayekti = temen
apyun = candu kang durung dimangsak.
baya = I (kn) arane kewan rumangkang bangsane mimir (mimir = bangsane baya cilik). Ketiban tai baya = kena ing pandakwa. Kinepung wakul binaya mangap (basa rinengga) = dikepung mungsuh. II. Baya (kn) = 1. Apa iya ...., ayake ....., upamane : baya wis karsaning Pangeran = ayake wis karsaning Pangeran. 2. apa, sapa, ngendi baya = lah gek apa, sapa, ngendi. Baya kepriye = lah gek kepriye. III. Baya (krama wenang) = wedi, mutawatiri. Bebaya (kn) = pakewuh, kacilakan. Sabaya pati (basa rinengga) = rukun nganti tekan ing mati pisan. Kebaya-baya (basa rinengga)= tansah nadhang cilaka. IV. Baya (kw) = janji (ubaya).
sekolehan = untung, mujur.
sengga = saengga, kaya
balorong = 1. Lorek ireng putih 2. Nyai Blorong (dongeng) = makhluk gaib sing bisa ndadekake sugih.
balaka = blaka (kn), 1. waleh, kandha ing sabenere; 2. wantah, ora nganggo apa-apa.
kongsi = 1. nganti; 2. pakumpulan dagang lumrahe bangsa Cina
mata pita = pulisi sandi, intelijen.
melang = sumelang, kuwatir.
waris (warisan) = yen nindakake pegaweyan lsp. tansah sempulur lan slamet. Ndugal kewarisan = senadyan nindakake sing ora becik, ewadene tansah kebeneran.
waris (Arab) = 1. wong sing wenang nampani tinggalane wong sing ajal ; 2. anak sing wenang nggenteni pangkate bapakne.
warisan = barang-barang tinggalane wong ajal.
wuruk (kn) = 1. tukang nglakokake kreta utawa grobag;
wuruk (kw) = 1. kreta ; 2. pedhet.
wuruk (kn) = piwulang, pitutur
wurukan = 1. wulangan; 2. tledhek blajaran.
wuruk sudi gawe (kn) = gawe geger.
sabeng = saba + ing.
wayuh (kn) = duwe bojo (entar : guru, pegaweyan) luwih saka siji.
mekuwon = manggon ing; masanggrah.
trungku = kunjara
nas = 1. ora sida laku; 2. wis dianggep kalah (marga nrajang wewatoning dolanan lsp).
nas (kn) = tetembungan ing kitab.
ben-aben = 1. saben; 2. kerep.
kadang kadean = sanak sedulur.
wirang = isin.

View the original article here

»»  read more

NGLAIRAKE RASA PANGRASANING ATI

Wong Jawa iku enggone semu. Tetembungan iku iku wis kaprah keprungu ing kalanganing bebrayan Jawa. Nanging kanthi majuning jaman kaya-kaya tetembungan iku mau saiki mung kari dongeng wae. Wong-wong Jawa ing bebrayan Jawa sing saiki wis akeh sing kanthi blak-blakan, wis ora sungkan –sungkan gelem nglairake rasaning atine. Sanajana mangkono isih akeh sedulur-sedulur Jawa sing isih ngugemi tetembungan ing dhuwur mau.
Ing ngisor iki ana crita : Ana sawijining wanita numpak sepur karo nggendhong anake sing isih bayek, lagi nangis kepiyer. Ora oleh lungguhan. Ing sacedhake kono ana kursi kang dilungguhi nom-noman. Wis suwe wanita mau anggone mbudidaya supaya bayine gelem meneng. Nanging tetep ora gelem meneng.
Geneya si biyung ora gelem nglairake rasaning atine ? Geneya ora nembung marang wong-wong kang lungguh ing cedhake, upamane : “Menapa kepareng kula ndherek lenggah sakedhap kemawon, supados anak kula boten kepepet-pepet ?”
“Menawi dhangan ing penggalih mugi kersaa maringaken lenggahan sakedhap kemawon. Mangke menawi anak kula sampun kendel nangis, panjenengan kula aturi pinarak malih.”
Wis dadi adat pakulinan kita : lumuh nglairake rasaning ati. Marga isin, sungkan sumelang yen ora ditanggapi, kuwatir yen malah nandhang wirang.
Pancen mangkono, rasaning ati kang ngandhut kauntungan tumrap kita dhewe,. kita lumuh nglairake. Rasaning ati kang ngemu keperluwan kita dhewe, kang bisa menehi kauntungan marang kita, manut kasusilan, pancen kurang prayoga kita lairake. Kajaba yen kepeksa.
Balik rasaning ati kang bisa gawe senenge liyan, sanyatane prayoga kita lairake. Rasaning ati kang ora njalari kapitunaning liyan malah perlu kita lairake sarana tetembungan.

Upamane mangkene : sedulur nampa paweweh saka tepungan wujud barang (bakal klambi, sepatu lsp) apa awujud panganan, apa liyane (buku-buku). Sedulur mesthine seneng lan nduweni rasa “terima kasih “ Rasaning ati kaya mangkono mau kudu dilairake sarana tetembungan : Matur nuwun, kesuwun, sakalangkung nuwun, utawa liyane maneh.
Yen rasane ati mau ora dilairake, wong sing weweh ora ngerti kepriye mungguh panampane kang diwenehi barang. Ana kalane rasaning ati mau ora dilairake sarana tetembungan, nanging sarana sasmita bae, upamane : mesem, apa manrhuk-manthuk. Sing weweh iya wis ngerti, nanging kang mangkono mau kurang netepi kasusilaning pasrawungan.
Kang becik iku, lairna rasaning ati kanthi tetembungan kang cukup kehe, becik iketane, resep rungone, --- murih bisa gawe senenge atine liyan.
Cekaking atur yen kita kepengin nglungguhi kasusilan , pokoke ngudia kanthi sabarang tindak-tanduk lan muna muni bisane gawe senenging atine liyan.

View the original article here

»»  read more

TERIMA KASIH GURUKU

Korupsi adalah setiap orang yang dengan cara melawan hukum melakukan perbuatan memperkaya diri sendiri, atau orang lain dan korupsi yang dapat merugikan keuangan negara/perekonomian negara.
Jenis-jenis korupsi:
1. korupsi transaksi (kesepakatan mendapat persen tertentu dari beberapa orang)
2. korupsi memeras missal pungli
3. korupsi intensive berupa barang dan jasa
4. korupsi kekerabatan /nepotisme
5. korupsi devensife (bendahara yang mengeluarkan uang walau tidak memakainya)
6. korupsi otogenik (korupsi seorang diri
7. korupsi dukungan (korupsi ramai-ramai atau bagi-bagi)
Undang-undang yang melahirkan air mata akan sulit lahir, undang-undang yang melahirkan mata air akan mudah terlahir.
terima kasih sebesar-besarnya kepada guru : DR. Moh Nur

“curigo manjing warangka”
“hidup akan berarti bila berarti pada orang lain”
“watak seseorang tidak bisa terlihat sebelum bergaul sehari-hari, seperti gunung salju yang ditabrak kapal titanic, watak tidak bisa dirubah , sedangkan kepribadian bisa dirubah dengan latihan kepribadian”.
“energi hidup terdahsyat seseorang adalah misi dan visi”
“tinggalkan STMJ : sholat terus maksiat jalan”
“Alexander fleming penemu penicillin dan Churcil adalah putra yang membuktikan karma kebaikan kedua orang tuanya”.
Thank berat telah mengajarkan Positif Self Talk dan Neuro linguistic Programe: seseorang harus bicara dan perpikir positif agar semua menjadi baik, jangan menggoblokan seorang anak karena akan bisa goblok bener dan bila anda berbicara “sehat “ maka tubuh dan sel-sel akan tumbuh menjadi sehat.
Terima kasih besar kepada guru : DR. Tutik Purwaningsih

“orang islam harus mempunyai cakrawala berpikir yang seluas-seluasnya sehingga mampu merespon berbagai macam perkembangan kehidupan”.
Terima kasih kepada guru: DR. Abduschomid Buchori.

Terima kasih juga kepada bapak-bapak:
Drs. Harun Msi
Drs. Taufik Rahman
H. Agus Suhada Agaf, SE. MM.
Dra. Ec. Nurul Hayati , MP i A
Aries Samingan
Herman wiji

“ayo nyambut gawe singk enak nanging ojo sak penake dewe”
“ojo dumeh ojo sombong, gusti gawe nyites uripe wong ora suwe soko nyites wohing ranti”.
“ojo njiwit yen ora kepingin dijiwit”
“huruf hono coroko saiki podo di amalke ho ne wae yoiku ho howonafsu”
“ komo abang komo ireng ………
Kisah perangmu yang hebat, banyak melihat keindahan dan penderitaan hidup, tangis dan tawa, air mata dan senyuman “ojo ngglembreh”.. setiap bertemu aku yang selalu dianggap putra anda sendiri, sun pipi kanan sun pipi kiri dan doa keimanan mu yang makbul senantiasa ditelingaku… terima kasih Bapakku,
Terima kasih kepada bapak guru: Mbah No (Kapten Sukodiono)
Bersambung…..

View the original article here

»»  read more

Bulan Suro di Joyoboyo

Dimulai pada sore hari di malam satu suro para pedagang kaki lima mulai menggelar dagangannya dijalan yang menuju petilasan yang panjangnya kira-kira 2 km, petilasan Shree Mapanji Joyoboyo yang merupakan Raja Kadiri pada abad ke10 berada sekitar 12 km kearah timur dari kota Kediri Jawa Timur.
Malam harinya banyak orang berziarah dan melekan sampai pagi , sekitar 30 ribuan orang sangat padat seperti perayaan muludan di Kasepuhan Cirebon. Keramaian ini ditutup dengan arak pusaka dari petilasan Joyo boyo ke Pemandian Sendang Kamandanu yang berjarak 1 Km dari petilasan yang dilakukan pada siang hari jam 10-12 . juga ditampilkan karawitan dari Kediri dan Yogyakarta.
Pusaka yang dibawa berupa symbol yaitu keris, yang dibawa seorang gadis cantik berpakaian pengantin jawa dan dikawal oleh para sesepuh, emban-embanan dan puluhan pria tampan berpakaian adat jawa dan dikawal lagi puluhan pemuda berkaos hitam yang bertuliskan “paguyuban roso sejati”.
Dihari-hari berikutnya dibulan suro petilasan ini sangat ramai mencapai ratusan orang yang bertirakat, melekan , bahkan tidak tidur beberapa hari , bertafakur baik dengan sendirian maupun bersama seluruh keluarganya dari warga kediri sendiri, dari Bali, dari Yogyakarta, dari Jakarta dll. Selain bulan suro petilasan ini masih banyak dikunjungi puluhan peziarah dari kediri atau dari luar daerah setiap harinya.

View the original article here

»»  read more